Anhedoni Nedir? Zevk Alamama Hastalığı ve Hayattan Zevk Almamak

Anhedoni, dilimize pek aşina gelmese de pek çok kişinin farkında olmadan yaşadığı bir durumun adıdır. Genellikle “zevk alamama hastalığı” olarak tanımlanan anhedoni, bireylerin yaşamın sunduğu zevkleri ve keyifleri hissedememeleri durumudur. Bu, “Hayattan zevk alamıyorum” düşüncesine yol açarak, kişilerin günlük aktivitelerinden, hobilerinden ve sosyal ilişkilerinden memnuniyet duyamamasıyla kendini gösterir. Bu blog yazısında, anhedoninin ne olduğunu derinlemesine inceleyecek, belirtilerini, nedenlerini ve bu zorlu durumla mücadele etmek için kullanılabilecek yöntemleri detaylıca ele alacağız.

Anhedoni Nedir? Tanımı ve Genel Bakış

Anhedoni, temelde kişinin günlük yaşamındaki aktivitelerden, ilgi alanlarından veya insan ilişkilerinden zevk alamama durumu olarak tanımlanabilir. “Zevk Alamama Hastalığı” olarak da adlandırılan bu durum, çoğu zaman depresyonun bir belirtisi olarak karşımıza çıkar. Ancak tek başına bir ruh sağlığı sorunu olarak da ortaya çıkabilir. “Hayattan Zevk Alamıyorum” duygusuyla bireyler, eskiden keyif aldıkları aktivitelerden, hobilerden veya sosyal etkileşimlerden artık haz alamaz hale gelirler.

Anhedoni, iki ana kategori altında incelenebilir:

• Duygusal Anhedoni: Duygusal tepkilerin azalması, özellikle olumlu duyguları hissetme yetisinin kaybı ile karakterizedir.
• Sosyal Anhedoni: Kişinin sosyal etkileşimlerden zevk alamaması, sosyal ilişkilerden uzaklaşması şeklinde görülür.

Anhedoni’nin Temel Nedenleri

Anhedoni’nin birkaç temel nedeni vardır. Bunlar genellikle beyindeki kimyasal dengesizlikler, stresli yaşam olayları, depresyon veya anksiyete bozuklukları gibi ruh sağlığı sorunlarıyla ilişkilendirilir. Ek olarak, ilaçların yan etkileri veya bazı kronik hastalıklar da anhedoniye yol açabilir.

Anhedoni ile İlgili Araştırmalar

Son yıllarda yapılan araştırmalar, anhedoni üzerindeki biyolojik faktörlerin yanı sıra psikolojik ve sosyal faktörlerin de etkisinin olduğunu göstermektedir. Beyindeki serotoninin düşük seviyeleri, dopamin ve noradrenalin gibi nörotransmitterlerin aktivitesindeki değişiklikler anhedoninin gelişiminde önemli roller oynar.

Sonuç olarak, anhedoni, kişinin genel yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen karmaşık bir durumdur. Bu nedenle, anhedoniye sebep olan temel etmenlerin doğru şekilde tanımlanması ve uygun tedavi yöntemlerinin uygulanması büyük önem taşır. İlk adım olarak, kişilerin yaşadıkları bu durumun farkına varmaları ve profesyonel yardım aramaları önerilir.

Anhedoni’nin Belirtileri ve Teşhis Edilmesi

Anhedoni, sıklıkla “zevk alamama hastalığı” olarak tanımlanır. Ancak bu basit bir tanımın ötesinde, kişinin hayatındaki olumlu deneyimlerden duyduğu tatmini kaybetmesidir. Bu durum, “Hayattan Zevk Alamıyorum” duygusuna yol açar. Anhedoni’nin belirtileri genelde fark edilmesi zor ve kişiden kişiye değişiklik gösterebilecek şekildedir. Yine de bazı yaygın belirtiler şunlardır:

• Günlük aktivitelerde azalmış zevk veya ilgi: Kitap okuma, film izleme veya sosyal etkinliklere katılma gibi zamanında keyif alınan aktiviteler artık cazip gelmez.
• Duygusal tepkilerde azalma: Olumlu olaylara karşı duygusal tepkilerde belirgin azalma, eskiden mutluluk veren şeylerin artık bir tepki yaratmaması.
• Motivasyonda düşüş: İş veya okul gibi günlük sorumluluklara karşı motivasyon eksikliği.
• Sosyal izolasyon: Sosyal durumların ve ilişkilerin kaçınılması veya zorlanması.

Teşhis Edilmesi

Anhedoni teşhisi, genellikle psikiyatristler, psikologlar gibi uzmanlar tarafından konulur. Teşhis, kişinin tıbbi geçmişi, belirtileri ve çeşitli psikolojik değerlendirme testleri aracılığıyla yapılır. Anhedoni’nin altında yatan nedenlerin anlaşılması için genellikle şu adımlar izlenir:

1. Kapsamlı Psikiyatrik Değerlendirme: Kişinin psikolojik geçmişi, günlük yaşamında karşılaştığı zorluklar ve belirtiler hakkında detaylı bir değerlendirme yapılır.
2. Fiziksel Sağlık Kontrolleri: Anhedoni bazen fiziksel hastalıkların bir belirtisi olabilir. Bu yüzden, fiziksel sağlık taramaları da önem taşır.
3. Psikolojik Testler: Öz-değerlendirme anketleri ve klinik görüşmeler, anhedoni düzeyini belirlemek için kullanılır.

Eğer “Anhedoni Nedir?” sorusuna yanıt arıyorsanız veya kendinizde bu belirtileri gözlemliyorsanız, bir uzmana başvurmak önemlidir. Zevk alamama hastalığı, müdahale ile yönetilebilir ve tedavi edilebilir bir durumdur. Erken teşhis ve uygun tedavi yöntemleriyle, hayattan yeniden zevk almak mümkündür.

Hayattan Zevk Alamamanın Nedenleri

Anhedoni, yani zevk alamama hastalığı, insanların yaşamlarından zevk almalarını engelleyen karmaşık bir durumdur. Bu durumun altında yatan nedenler çok çeşitlidir ve bireyden bireye değişiklik gösterir. Anhedoniye yol açan faktörleri daha iyi anlamak, sorunu çözmek için atılacak ilk adımlardan biridir. Aşağıda, hayattan zevk alamamanın olası nedenlerini bulabilirsiniz.

Kimyasal Denge Bozuklukları: Beyindeki serotonin, dopamin gibi mutluluk hormonlarının düzeylerindeki dengesizlikler, zevk hissinin azalmasına neden olabilir.

Stres ve Anksiyete: Kronik stres ve anksiyete, beynin ödül sistemini etkileyerek, zevk alma kapasitesini düşürür.

Depresyon: Anhedoni sıklıkla depresyonun bir belirtisi olarak karşımıza çıkar. Depresyon, zevk almayı baltalayan en yaygın psikolojik durumlardan biridir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Geçmişte yaşanan travmatik olaylar, zevk alma yeteneğini olumsuz etkileyebilir.

Yetersiz Uyku: Düzenli ve kaliteli uykunun eksikliği, beynin ödül sistemi üzerinde olumsuz etkilere sahiptir.

Bazı İlaçların Yan Etkileri: Antidepresanlar başta olmak üzere bazı ilaçların yan etkileri arasında anhedoni riski bulunabilir.

Her bir faktör, hayattan zevk alma yeteneğimizi etkileyebilecek karmaşık bir yapıdadır. Anhedoniyle mücadelede ilk adım, bu nedenlerin farkında olmak ve ardından kişiye özgü çözüm yolları aramaktır. Kendi deneyimlerinizle bağdaşan nedenleri anlamak, tedavi sürecinde yol gösterici olabilir.

Anhedoni ile Mücadelede İlk Adım: Farkındalık

Anhedoni, yani zevk alamama hastalığı ile mücadelenin ilk ve en önemli adımı, durumun farkında olmaktır. Bu, “Hayattan Zevk Alamıyorum” diye düşünen birçok insanın göz ardı ettiği bir başlangıç noktasıdır. Farkındalık, kişinin yaşadığı durumu kabullenmesi ve değişim için gerekli adımları atması anlamına gelir. İşte bu süreci başlatmanın yolları:

• Kişisel Gözlem: Kendinizi günlük rutinlerde ve farklı aktivitelerde yakından gözlemleyin. Hangi aktivitelerden zevk almada güçlük çekiyorsunuz? Bu, anhedoniyi tanımlamanızda önemli bir adımdır.
• Araştırma Yapma: “Anhedoni Nedir?” sorusunun cevabını araştırarak, bu durumun nedenlerini, belirtilerini ve etkilerini öğrenin. Bilgi, farkındalığı artırır ve mücadelenin ilk adımıdır.
• Duygusal Farkındalık: Kendi duygularınızı anlamak ve ifade etmek, zevk alamama durumunun üstesinden gelmede kritik bir öneme sahiptir. Kendinizi nasıl hissettiğiniz konusunda dürüst olun.
• Yazma Pratiği: Düşüncelerinizi ve hislerinizi günlüğe aktarmak, duygusal anlayışı derinleştirebilir ve farkındalığı artırabilir.
• Profesyonel Yardım Arayışı: Eğer durumun üstesinden tek başınıza gelemiyorsanız, bir uzmana danışın. Profesyonel bir perspektif, durumunuza netlik kazandırabilir.

Farkındalık, anhedoni ile mücadelede atılan ilk adımdır ve iyileşme yolculuğunuzda sağlam bir temel oluşturur. Bu sürecin bir parçası olarak, yaşadığınız zevk alamama durumunu kabul etmek ve üzerine düşünmek önemlidir. Unutmayın, farkındalık her türlü değişimin kapısını aralar.

Anhedoni Tedavisinde Kullanılan Yöntemler

Anhedoni, yani zevk almama hastalığı ile mücadele ederken tedavi süreci oldukça önemlidir. Bu süreçte uygulanabilecek çeşitli yöntemler mevcuttur. Öncelikle, anhedoni tedavisindeki temel amaç, bireyin tekrar zevk almaya başlamasını sağlamaktır. Tedavi süreci, kişinin ihtiyaçlarına ve durumuna göre belirlenmesi gereken özelleştirilmiş bir yaklaşım gerektirir. İşte anhedoni tedavisinde sıklıkla başvurulan yöntemler:

İlaç Tedavisi: Depresyon ve anhedoni arasında güçlü bir bağlantı bulunduğu için, bazı antidepresan ilaçlar anhedoni semptomlarını hafifletmede etkili olabilir. Bu ilaçlar, beyindeki kimyasal dengeleri düzenleyerek kişinin genel ruh halini ve duygu durumunu iyileştirebilir.

Psikoterapi Seçenekleri: Bireysel terapi yöntemleri, özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT), anhedoniyle mücadelede etkili olabilmektedir. BDT, negatif düşünce kalıplarını tanımlamaya ve değiştirmeye odaklanır, bu sayede bireyin hayata karşı tutumunu ve zevk alma kapasitesini geliştirmeye yardımcı olur.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Sağlıklı bir diyet, düzenli egzersiz ve iyi uyku alışkanlıkları, genel ruh sağlığını ve dolayısıyla anhedoni ile başa çıkma kapasitesini önemli ölçüde artırabilir.

Sosyal Destek: Anhedoniden muzdarip bireyler için sosyal desteğin sağlanması, izolasyon hissini azaltmada ve moral desteği sağlamada kritik bir öneme sahiptir. Arkadaşlar, aile veya destek grupları ile vakit geçirmek, bireyin ruh halini olumlu yönde etkileyebilir.

Hayat Kalitesini Artırma: Hobi ve Aktiviteler

Anhedoni, yani Zevk Alamama Hastalığı ile mücadele eden birçok insan için hayat kalitesini artırmanın yollarından biri, hobi ve aktivitelere yönelmektir. “Hayattan Zevk Alamıyorum” diyenler için bu yöntem, dünyayla yeniden bağ kurmanın bir kapısı olabilir. Peki, hobi ve aktiviteler hayatımıza nasıl bir renk katabilir? İşte bazı fikirler ve öneriler:

Spor ve Fiziksel Aktiviteler: Yürüyüş, koşu, bisiklet sürmek gibi dış mekan aktiviteleri veya yoga, pilates gibi iç mekan egzersizleri, endorfin salgılanmasını tetikleyerek mutluluk hissimizi artırabilir.

Sanat ve Yaratıcılık: Resim yapmak, müzik aleti çalmak, yazı yazmak gibi sanatsal faaliyetler, kendimizi ifade etme ve stres atma konusunda bize yardımcı olur.

Sosyal Aktiviteler: Arkadaşlarla buluşmak, yeni insanlarla tanışmak, sosyal bir hobi grubuna katılmak sosyal izolasyon hissini azaltır ve bize ait olduğumuzu hissettirir.

Doğa ile İç İçe Olmak: Bahçecilik yapmak, yürüyüş yapmak veya sadece doğada vakit geçirmek, doğanın iyileştirici gücünü hissetmemize olanak tanır.

Bu aktiviteler, henüz Anhedoni ile mücadelede ilk adımlarını atanlar için bile uygulanabilir. Hayatınıza yeni hobiler ve aktiviteler eklemek, genel anlamda yaşam kalitenizi artırmanın yanı sıra depresyon ve anksiyete gibi duygusal rahatsızlıklarla mücadelede de sizlere yardımcı olabilir. Ancak, önemli olan, kendinize uygun olanı bulmak ve buna zaman ayırmaktır. Unutmayın, bu değişiklikler zamanla gerçekleşir ve sabır gerektirir.

Anhedoni ile Başa Çıkma Stratejileri

Anhedoni, yani zevk alamama hastalığı; insanların yaşamın keyifli yönlerinden zevk alamaması durumudur. Peki, bu durumla nasıl başa çıkabiliriz? Birkaç etkili stratejiyle, Anhedoni’nin üstesinden gelebilir ve daha mutlu, tatmin edici bir yaşam sürdürebiliriz.

Farkındalık ve Kabul

• Farkındalık: Anhedoni ile mücadelede ilk adım, yaşadığınız durumu fark etmek ve kabul etmektir. “Hayattan Zevk Alamıyorum” şeklindeki duygularınızı tanımlamak ve bunların geçerli ve anlaşılabilir olduğunu anlamak önemlidir.
• Kabul: Durumunuzu kabullenmek, onunla yüzleşmek için atılacak önemli bir adımdır. Bu, problemin kontrolünü elinize almanıza ve çözüm yolları aramanıza olanak tanır.

Günlük Rutinler ve Aktiviteler

• Küçük Başlangıçlar: Günlük hayatınıza küçük ama keyif alacağınız aktiviteler eklemek, duygusal açıdan büyük farklar yaratabilir. Örneğin, kısa yürüyüşler yapmak veya sevdiğiniz müziği dinlemek gibi.
• Yeni Hobilere Yönelmek: Yeni bir hobi edinmek veya eski bir hobinize geri dönmek, zihinsel uyarımı artırabilir ve zevk alma kapasitenizi iyileştirebilir.

Sosyal Destek

• Arkadaşlar ve Aile: Yakın çevrenizle zaman geçirmek, sosyal destek sistemini güçlendirir ve olumlu duyguları teşvik eder. Anhedoni yaşayan birçok kişi, izolasyon hisseder; bu nedenle, sosyal bağlarınızı güçlendirmek oldukça önemlidir.

Fiziksel Sağlık

• Düzenli Egzersiz: Egzersiz yapmak, serotonin ve endorfin gibi mutluluk hormonlarının salgılanmasını teşvik eder. Haftada birkaç kez hafif veya orta düzeyde egzersiz yapmak, genel ruh halinizi iyileştirebilir.

Profesyonel Yardım

• Terapi ve Danışmanlık: Uzman bir terapist veya danışmanla çalışmak, Anhedoni’nin altında yatan nedenlerle yüzleşmenize ve üstesinden gelmenize yardımcı olabilir.

Anhedoni ile mücadele uzun bir yol olabilir, ancak yukarıda belirtilen stratejiler doğrultusunda adım adım ilerleyerek, hayattan tekrar zevk almaya başlayabilirsiniz. Her zaman hatırlanmalıdır ki, “Anhedoni Nedir?” sorusunun cevabı kişiden kişiye değişkenlik gösterse de, umut ve iyileşme her zaman mümkündür.

Uzman Yardımı ve Terapi Seçenekleri

Anhedoni, yani zevk alamama hastalığı, hayatın keyif veren yönlerini hissedememe durumudur. Bireyler, genellikle “Hayattan zevk alamıyorum” şeklinde ifade ederler. Bu durumda en etkili çözüm yollarından biri, profesyonel yardım almaktır. Uzman yardımı ve terapi seçenekleri, anhedoni ile mücadelede önemli bir yere sahiptir.

Uzman Yardımının Önemi

Anhedoni, altta yatan çeşitli psikolojik veya fizyolojik sorunların bir belirtisi olabilir. Bu nedenle, doğru teşhis ve etkili tedavi yöntemleri için uzman bir psikolog veya psikiyatristle görüşmek önemlidir.

Terapi Seçenekleri

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Anhedoninin üstesinden gelmek için en yaygın kullanılan yöntemdir. Negatif düşünceleri ve davranışları pozitife dönüştürmeyi amaçlar.
2. Psikodinamik Terapi: Kişinin geçmiş deneyimlerini ve bunların mevcut duygusal sorunları üzerindeki etkilerini inceler.
3. İlaç Tedavisi: Doktor kontrolünde, özellikle anhedoninin depresyon gibi altında yatan bir psikiyatrik durumdan kaynaklandığı durumlarda antidepresanlar gibi ilaçlar reçetelenebilir.
4. Grup Terapisi: Bireylerin benzer sorunları paylaştıkları ve destek aldıkları terapi grupları, yalnızlık duygusunu azaltır ve sosyal becerilerin gelişimine katkı sağlar.

Uzman Yardımının Avantajları

• Doğru Teşhis: Anhedoninin altında yatan sebeplerin doğru bir şekilde teşhis edilmesi.
• Kişiye Özel Tedavi: Bireyin ihtiyaçlarına göre özelleştirilmiş tedavi planları.
• Destek ve Rehberlik: Uzmanlar, sürecin her aşamasında destek ve rehberlik sunar.

Anhedoni ile mücadelede uzman yardımı almak, kişinin hayat kalitesini artırma yolunda attığı önemli bir adımdır. Sorunun çözümü için gerekli araçları ve rehberliği sağlayarak, bireylerin tekrar hayattan zevk almalarına yardımcı olur.

Anhedoni ve İlişkiler: Sosyal Hayatı Yeniden Kazanmak

Anhedoni, yani zevk alamama hastalığı, kişinin sosyal ilişkilerini ve sosyal hayatını da olumsuz yönde etkileyebilir. Bu durumda bireyler, önceden keyif aldıkları sosyal aktivitelerden, arkadaşlarıyla ya da aileleriyle geçirdikleri zamandan artık zevk alamamaya başlarlar. İşte bu yüzden, anhedoniyle mücadelede sosyal hayatı yeniden kazanmak önem taşır. Burada önemli olan, tedavi sürecinin yanı sıra sosyal etkileşimlerin tekrar inşa edilmesi ve güçlendirilmesidir.

Sosyal İlişkileri İyileştirmek için İpuçları:

Düzenli Sosyal Etkinliklere Katılım: Arkadaşlarınızla veya aile üyelerinizle düzenli sosyal etkinlikler planlamak, sosyal ilişkileri canlandırabilir. Bu, sinemaya gitmek, yürüyüşe çıkmak veya sadece birlikte vakit geçirmek olabilir.

Hobi ve İlgi Alanlarını Paylaşma: Ortak ilgi alanlarına sahip insanlarla vakit geçirmek, sosyal bağları güçlendirir. Bir hobi kulübüne katılmak veya ilgi alanlarınız doğrultusunda gruplar oluşturmak, hem yeni insanlarla tanışmanıza hem de zevk alabileceğiniz aktiviteler yapmanıza yardımcı olabilir.

Açık İletişim: Sosyal ilişkilerde açık ve dürüst iletişim, anlaşmazlıkların ve yanlış anlamaların önüne geçer. Duygularınızı ve düşüncelerinizi ifade etmek, ilişkileri derinleştirir.

Destek Grupları: Anhedoni veya benzeri durumlarla mücadele eden diğer insanlarla etkileşime geçmek, yalnız olmadığınızı hissetmenizi sağlar. Destek grupları, deneyimlerinizi paylaşabileceğiniz ve başkalarının deneyimlerinden öğrenebileceğiniz bir ortam sunar.

Sosyal Hayatı Güçlendirmek için Aktiviteler:

• Yemek pişirme veya fırında bir şeyler yapma toplantıları düzenleyin.
• Kitap klübü kurarak edebi sohbetler organize edin.
• Doğa yürüyüşleri veya bisiklet turları planlayın.
• Sanat ve el işi atölyelerine katılın.

Anhedoni tedavisinde ve sosyal ilişkilerin yeniden canlandırılmasında en önemli faktör, adım atma cesaretini göstermek ve izole olma durumundan çıkmak için çaba göstermektir. Tedavi sürecinde uzman desteği almak ve düzenli olarak atılan adımları değerlendirmek, bu süreçte büyük önem taşır.

Sıkça Sorulan Sorular

Anhedoni Nedir?

Anhedoni, bireylerin normalde keyif aldıkları aktivitelerden, ilgi alanlarından veya sosyal etkileşimlerden artık zevk alamama durumuna verilen isimdir. Bu durum genellikle depresyonun bir belirtisi olarak ortaya çıkar ancak başka psikolojik ya da nörolojik rahatsızlıkların da işareti olabilir. Anhedoni yaşayan kişiler, daha önce hoşlandıkları hobiler, sosyal aktiviteler ya da yemek yeme gibi basit zevkler gibi şeylere karşı ilgisiz ve duygusuz hissedebilirler.

Zevk Alamama Hastalığı doğal bir süreç mi, yoksa tedavi gerektirir mi?

Zevk alamama hastalığı, yani anhedoni, bazı durumlarda kişinin yaşadığı doğal bir duygu durumu olabilir; stresli bir dönem veya yorgunluk gibi geçici etkenlerden kaynaklanabilir. Ancak çoğu zaman, depresyon gibi altta yatan daha ciddi bir sağlık problemine işaret ettiği için profesyonel yardım ve tedavi gerektiren bir durumdur. Bu nedenle, eğer uzun süredir hayattan zevk alma yeteneğinde bir azalma fark ederseniz, bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir.

“Hayattan Zevk Alamıyorum” diyen bir birey ne tür adımlar atmalı?

“Hayattan Zevk Alamıyorum” diyen bir kişi, öncelikle bu hissin altında yatan sebepleri anlamak için kendini gözlemlemeli ve duygusal durumunu değerlendirmelidir. Eğer bu durum geçici bir döneme özgü değilse ve kişinin günlük hayatını olumsuz etkiliyorsa, bir psikiyatrist veya psikoloğa başvurarak profesyonel destek almalıdır. Psikoterapi, ilaç tedavisi veya yaşam tarzı değişiklikleri gibi farklı tedavi yöntemleri bu süreçte yardımcı olabilir.

Hayattan zevk almamak her zaman anhedoni mi demektir?

Hayattan zevk almamanın her zaman anhedoni olduğu söylenemez. Anhedoni, genel olarak sürekli ve uzun süreli bir zevk alamama durumu iken, geçici üzüntü, stres veya yorgunluk gibi faktörlerle ilgili olarak da hayattan zevk alamama hissi yaşanabilir. Ancak bu his kalıcılaşırsa ve bireyin yaşam kalitesini düşürüyorsa, anhedoni olma ihtimali göz önünde bulundurulmalı ve bir uzmana danışılmalıdır.

Anhedoni tedavisinde hangi metodlar etkili olabilir?

Anhedoni tedavisinde etkili olan metodlar, kişinin yaşadığı durumun ciddiyetine ve altında yatan nedenlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Genellikle, bireysel veya grup psikoterapisi, antidepresan ilaçlar, yaşam tarzı değişiklikleri, düzenli egzersiz, yoga veya meditasyon gibi stres azaltıcı aktiviteler önerilir. Ayrıca, bazı durumlarda kognitif davranışçı terapi veya motivasyon artırıcı tedaviler de kullanılabilir. Önemli olan, her hastanın ihtiyaçlarına özel olarak düzenlenmiş bir tedavi planının uygulanmasıdır. Bu nedenle, tedaviye başlamadan önce bir sağlık profesyonelinin değerlendirmesini almak önemlidir.

Daha fazla bilgi için Bakırköy Psikolog Aslıhan Bereketoğlu ile iletişime geçebilirsiniz.